نخستین نان ماشینی در نازی آباد پخته شد - مجله سرگرمی

در تقاطع بزرگراه بعثت و خیابان شهید رجایی که به چهارراه چیت سازی معروف است به این بنای تاریخی می رسیم. این ساختمان قدیمی هنوز پس از سال ها در میان مردم ناشناخته مانده است. برای آگاهی از تاریخچه شکل گیری سیلوی تهران از نوروزعلی حسنجانی ساکن قدیمی نازی آباد، نیماامامی کارشناس اطلاع رسانی، امین الله اسدی و مشک علی نقدی کارگران قدیمی سیلوی تهران یاری می گیریم تا این بنا تاریخی را بیشتر به ما معرفی نمایند.

گشت وگذار درسیلوی تاریخی تهران فرصتی است برای یادآوری آنچه در این محله رو به فراموشی است. سیلوی تهران به نام های سیلوی شهید جواد اسدالله زاده و شرکت غله و خدمات هم معروف است. هرکدام از این عناوین، قصه ها و اتفاق هایی از تاریخ شهر تهران را در دل خود حفظ نموده که شنیدن آنها خالی از لطف نیست. سال های متمادی است که سیلوی گندم محل عبور خودروهایی شده که محصولات گندم و جو کشاورزان را از نقاط دور و نزدیک کشور به این محل انتقال می دهند.

جایی که تا نیم قرن پیش جز انبار ذخیره سازی و توزیع غلات کشور، چندین ساختمان صنعتی دیگر مثل کارخانه برق، کارخانه آرد ایرانیان در محوطه آن دایر بود و هزاران نفر آنجا کار می کردند، اما اکنون خبری از آنها نیست و تنها 40 ـ 50 نفر نیروی اداری و خدماتی در آن مشغول کار هستند. دیوارهای بلند و خاکستری سیلوی گندم بیش از هر چیز نظرمان را جلب می نماید. بنای عظیم و چشم نوازی که طراحی و معماری آن به زمان قبل از جنگ دنیای دوم و حضور نازی ها در تهران مربوط می شود. البته در اسناد و کتاب های قدیمی، تاریخ نویسان شکل گیری محله نازی آباد را به دوره سکونت و استقرار نازی ها در این بخش از جنوب تهران نسبت داده اند.

• ارتش سری در محله نازی آباد

سیلوی تهران سال 1315 و در زمان پهلوی اول ساخته شده و یکی از سیلوهای قدیمی کشور به شمار می رود. آنچه با مطالعه و تحقیق کتاب های تاریخی به دست می آید، این است که این سیلو از روزگار قدیم نقش مهمی در تأمین گندم، آرد و نان مردم تهران داشته و اکنون نیز یکی از مهم ترین مراکز ذخیره سازی و توزیع گندم کشور به شمار می رود. نوروزعلی حسنجانی ساکن محله نازی آباد که با علاقه مندی، تاریخچه شکل گیری زادگاهش را دنبال نموده، با اشاره به زمان ساخت سیلوی تهران که شهریور سال جاری به هشتاد و سومین سال تولدش می رسد، می گوید: دراسناد تاریخی آمده که مسئولیت ساخت سیلوی تهران ابتدا با آلمانی ها بوده است، به همین دلیل همه امکانات و تجهیزات به کار رفته در بخش های مختلف آن آلمانی است.

یکی از دلایل نامگذاری این محله به نازی آباد حضور آلمانی هایی بود که آن موقع به عضویت حزب نازی یا همان ارتش سری درآمده بودند و در محدوده زمین های ضلع جنوبی سیلو سکونت داشتند. بعدها به دلیل سکونت نازی ها در این محل به نازی آباد و به لحن طعنه آمیز به آبادی نازی ها معروف شد. به گواه تاریخ با آغاز جنگ دنیای دوم و اشغال ایران توسط ارتش شوروی، انگلیس و آمریکا با فشار این 3 کشور بر دولت ایران برای اخراج آلمان ها، کار ساخت سیلوی تهران برای مدتی به تعویق افتاد و در نهایت مهندسان و کارگرانی از شوروی سابق این پروژه نیمه کاره را به سرانجام رساندند.

• ردپای ضرب المثل نان کسی را آجر کردن

حسنجانی متولد اول مرداد سال 1329 است و 69 سال دارد. او خاطرات بسیاری از سیلوی تهران شنیده، چون پدرش از کارگران بخش گونی بافی سیلو بوده و در زمان حیاتش از آن دوران داستان های زیادی نقل نموده که در هیچ کتابی نوشته نمی شود. او از تأثیر سیلوی تهران بر زبان ادبیات فارسی هم صحبت می نماید. می گوید: ریشه ضرب المثل نان کسی را آجر کردن به سیلوی تهران برمی شود و از دوران جنگ دنیای و قحطی در تهران حکایت می نماید. در آن موقع به دلیل کمبود شدید نان، برای نخستین بار کارخانه فراوری نان ماشینی در سیلو راه اندازی می شود. برای سرعت بیشتر در فراوری نان، این کارخانه مبادرت به فراوری نوعی نان، شبیه نان تست کنونی می کرد که شکل و شمایل خاصی داشت.

به دلیل کمبود گندم در کشور، این کارخانه از هر نوع غله ای که می توانست استفاده می کرد که در نتیجه نانی تیره رنگ، سفت و شبیه به آجر دست مردم می دادند که با وجود قحطی چاره ای جز خوردن آن وجود نداشت. مدتی نگذشت که این نان به نان سیلو و نان آجری مشهور شد. آن موقع مردم اعتراض می کردند که دولت وقت با فشار و اجبار پخت نان را از حالت سنتی به ماشینی تبدیل و با این کار بسیاری از نانوایان را از کار بیکار نموده است. علی الله سلیمی نویسنده ادبی در این باب می گوید: ضرب المثل نان کسی را آجر کردن زمانی مورد استفاده قرار می گیرد که با انجام کاری ضرر مادی و مالی به کسی برسد. ممکن است این ضرب المثل نیز به دلیل آسیب هایی که مردم در آن موقع متحمل می شدند بین شان رواج پیدا نموده است، ولی برای صحت و اصالت آن احتیاج به تحقیق بیشتری در تاریخ ادبیات فارسی داریم.

• کندوهای گندم و پرواز قمری ها

برای ورود به سیلوی تهران چاره ای نیست جز مراجعه به قسمت جنوبی انبارغلات تهران. نیماامامی کارشناس اطلاع رسانی سیلوی شهید جواد اسدالله زاده می گوید: دیوار بلند سیلوی تهران مستحکم و استوانه ای شکل و در طبقات فوقانی آن، دالان ها و راهروهایی تعبیه شده که هرکسی اجازه ورود به آنجا را پیدا نمی نماید. از سقف دالان ها دریچه های خروجی غلات تعبیه شده که هرکدام راهی به داخل کندوها دارند؛ کندو یعنی محل نگهداری، ذخیره سازی و تخلیه گندم که با شماره جداگانه معین شده اند. وقتی در محوطه سیلو قدم می زنیم پرواز پرندگان دربالای سرمان جالب به نظر می رسد. امامی علت اصلی این پدیده را فراوانی غذا برای پرندگان می داند و می گوید: بام سیلوی تهران از گذشته تا امروز میزبان پرنده های وحشی و اهلی مثل کبوتر، قمری و گنجشک و حتی کلاغ و زاغ بوده است.

• چرچیل نان سیلو خورده بود!

آنالیز تاریخچه شکل گیری سیلوی تهران نشان می دهد که تهرانی ها نخستین بار در زمان جنگ دنیای دوم با نان حجمی که به نان سیلو شهرت پیدا کرد، آشنا شدند. امامی با مطالعه اسناد و کتاب های تاریخی به این نتیجه رسیده که دوران پخت نان سیلو تداعی نماینده روزهای تلخ و ناگوار جنگ دنیای دوم است: در کتاب های تاریخی آمده که در زمان جنگ دنیای اول که به دوران قحطی ناصرالدین شاهی و احمد شاهی معروف بوده، کشاورزان از آرد ذرت و ارزن و هرچیزی که می توانستند نان درست می کردند تا گرسنه نمانند. تعداد زیادی در شرایط قحطی آن موقع مردند. اواخر سلطنت پهلوی اول، با آغاز جنگ دنیای دوم، قیمت نان و گندم چند برابر شده و مردم برای کاهش هزینه های خود با آرد باقلا و هسته خرما، نان درست می کردند که گفته شده بسیار سفت بود و به راحتی از گلو پایین نمی رفت.

حسنجانی در این زمینه به نکته ای اشاره می نماید: ارتش متفقین در زمان جنگ دنیای دوم به فکر سیر کردن شکم نیروهای خود و اهمیتی به گرسنگی و مرگ و میر مردم نمی دادند. کمبود گندم و آرد باعث شده بود تا مردم برای به دست آوردن چند قرص نان ساده درمانده شوند. در حالی که انبارهای اشغالگران پر از گندم و جو بود. گفته می شود وینسون چرچیل نخست وزیر وقت بریتانیا در راه سفر به مسکو چند روزی را در تهران گذرانده و همراه قوام السلطنه به نقاط مختلف از جمله سیلوی تهران سر زده و از نان سیلو هم خورده است! این شهروند به بهبود کیفیت نان سیلو در طول سال ها اشاره می نماید و می گوید: یادم هست وقتی نوجوان بودم نان سیلو جیره بندی شده بود. کارگران سیلو هم سهمیه داشتند. یک نوع نان هم پخت می شد که نامش گالوش بود و به این نان پهن و آغشته به شکر بسیار خوشمزه بود.

• سیلوی تهران هنوز نفس می کشد

زمین های چند هکتاری سیلوی تهران بخش های مختلفی دارد، اما اکنون تنها قسمت فعال آن انبار نگهداری گندم و بخش های وابسته به آن مثل نمونه گیری و آزمایشگاه، باسکول، انبار تخلیه، کندوها و محل بارگیری خودروهای سنگین است. با هدایت کارشناس شرکت غله و خدمات بازرگانی منطقه یک کشور از قسمت های گوناگون سیلوی تهران بازدید می کنیم. امین الله اسدی یکی از کارگران قدیمی سیلو است که در سالن انبارغلات فعالیت دارد. کارش بسیار حساس و دقیق است و حتی یک اشتباه کوچکش ممکن است خسارت زیادی به بار آورد. او عنوان می نماید: همه ادوات و تجهیزات ریز و درشت سیلو، آلمانی است و هنوز پس از 80 سال مثل ساعت کار می نمایند. حاج امین الله که به این وضعیت عادت دارد، می گوید: برای به دست آوردن لقمه ای نان حلال هر سختی را تحمل می کنم. کاش این کندوها همواره پر از گندم باشد و من گرد و خاکش را بخورم. مشک علی نقدی کارگر باسابقه قسمت بارگیری خودروهاست.

در طول روز چند مرتبه پشت دستگاه مخصوص می نشیند تا ماشین ها بار گندم بزنند و راهی نقاط مختلف شهر شوند. او با میله آهنی چند ضربه به بدنه تریلی می زند تا راننده کمی خودرو را جابه جا کند و بعد دریچه یکی از کندوهارا برای تخلیه گندم باز می نماید. به گفته نقدی این خودروها پس از بارگیری و باسکول راهی نقاط مختلف می شوند. به گفته او توزیع غلات این سیلو، بیشتر شامل تهران و اطراف آن می شود. در منطقه 16 بناهای تاریخی و قدیمی دیگری نیز در کنار سیلوی تهران وجود دارد که به دست فراموشی سپرده شده اند؛ از جمله کارخانه های دخانیات، چای دنیا، چیت سازی، پل پیچ، شیشه و بلور و... که دور از تصور نیست قدمتی به اندازه تهران داشته باشند.

• برای حفظ یادمان دوران مدرنیته کوشش می کنیم

عبدالرضا گلپایگانی-معاون و رئیس کمیته شهرسازی و معماری شهردار تهران

سیلوی تهران در روند صنعتی شدن تأثیر بسزایی داشته است. عبدالرضا گلپایگانی معاون و رئیس کمیته شهرسازی و معماری شهردار تهران از جمله افرادی است که عقیده اش حفظ و پاسداشت هویت تاریخی و معماری این گونه بناهاست. او با اشاره به تأثیرگذاری ساخت و راه اندازی این سیلو در پیشرفت و صنعتی شدن کشور می گوید: این سیلوی تاریخی، یادمان و المانی از آغاز ظهور مدرنیته و نظم و قانون به شمار می رود. شاید جالب باشد که نخستین آسانسور تهران در این سیلو مورد استفاده قرار گرفته است. او دربازدیدی که از سیلوی تهران داشته، در زمینه چگونگی حفظ و صیانت از این سازه تاریخی با مسئولان شرکت بازرگانی غله کشور به همفکری و گفتگو پرداخته است. گلپایگانی در این نشست صمیمانه از برنامه و بسته پیشنهادی شهرداری تهران برای حفظ سیلوی تهران و کارخانه سیمان ری سخن گفته است.

• مشابه این مجموعه تاریخی وجود ندارد

احمد مسجدجامعی-عضو شورای شهر تهران

احمد مسجدجامعی عضو شورای شهر تهران از جمله افرادی است که بارها از سیلوی تهران بازدید نموده و نگاه ویژه ای به این اثر تاریخی دارد. او در این زمینه شرح می دهد: سیلوی گندم تهران یک اثر تاریخی و معماری منحصربه فرد و یادگار دوران گذشته است که حد فاصل بزرگراه بعثت و خیابان شهید رجایی در منطقه 16 واقع شده است. هرچند این اثرمعماری تا قبل از سال 1384 در فهرست آثارملی شناخته نشده بود، اما با پیگیری و کوشش دلسوزان حوزه فرهنگ، این بنا 19 مرداد سال 1384 در فهرست آثار ملی سازمان میراث فرهنگی کشور به ثبت رسید. وی درباره سیلوی تهران می گوید: بدون تردید نمونه و مشابهی از این مجموعه تاریخی، ماشین آلات و ادوات در هیج جای تهران وجود ندارد، اما متأسفانه به این گونه اماکن تاریخی توجه کافی نمی شود و بعید نیست که درآینده نزدیک از خاطره ها پاک شود. بیشتر مردم فکر می نمایند که تهران قدیم تنها به بازار گلوبندک، سر در باغ ملی و... خلاصه می شود در صورتی که سیلوی گندم سابقه بسیار زیادی دارد.

iranpixfa.ir: ایران عکس | مجله ایران گردی، صنعت گردشگری و مسافرتی ایران

genarena.ir: مجله آرنا، وبلاگ تفریحی، سرگرمی و خبری

fixfun.ir: مجله سرگرمی | مجله تفریحی، سرگرمی و مسافرتی